Farkındalık Temelli Terapiler

Farkındalık araştırma sonucunda açığa çıkan zihinsel durum, içsel ve dışsal uyarıcıların akışının yargısız bir şekilde gözlemlenmesi, anlık deneyimlerin kabullenmeyle fark oluşması şeklinde tanımlanmıştır (Çatak&Ögel, 2010a). Temel olarak bakacak olursak farkındalık odaklanma, kabullenme, yargısız bir gözlemi içerir. Farkındalık aynı zamanda kişinin şuandaki gerçekliğe dair bilincini canlı tutmak olarak da tanımlanmıştır (Lynch, Chapman, Rosenthal, Kuo ve Linehan, 2006).

Farkındalık temelli terapiler, farkındalık düzeyini arttırmayı amaçlayan terapi tekniklerinin kullanıldığı terapi yaklaşımladır, psikolojik olarak kişiye sıkıntı veren deneyimlerin kabullenilmesini önermektedir (Çatak&Ögel, 2010a). Üçüncü nesil bilişsel davranışçı terapiler olarak da adlandırılmıştır. Farkındalık temelli terapilerde amaç psikolojik fenomenlerin bağlamlarına ve işlevlerine odaklanarak bağlamsal ve yaşantısal değişim stratejilerini ortaya koymaktır (Çatak&Ögel, 2010a). Farkındalık temelli terapilerde farkındalık, belli becerilerin gelişmesiyle ortaya çıkan bir kapasite olarak değerlendirilmektedir. Bu beceriler, ana odaklanma, yargısızlık, kabullenme, serbest bırakma, tutunmama ve kendini gözlemleme olarak verilmiştir (Çatak&Ögel, 2010a). 

Farkındalık temelli yaklaşımlar temel olarak iki şekilde olur; birincisi formal meditasyon egzersizleri; ikincisi informal egzersizler. İnformal egzersizler kısa süreli, günlük hayattaki farkındalığa odaklanan, günlük rutin aktivitelere karşı farkındalık geliştiren programlardır. Günümüzde farkındalık temelli terapiler duygu durum bozuklukları, kaygı bozuklukları, madde bağımlılığı, yeme bozuklukları, psikozlar gibi birçok psikolojik sorunun tedavisinde kullanılmaktadır (Çatak&Ögel, 2010b). Farkındalığı terapi yöntemi olarak kullanan yaklaşımların bazılarında yoğun farkındalık eğitimleri verilir, diğerlerinde ise farkındalık temelli teknikler bilişsel, davranışçı ve yaşantısal yöntemlerle iç içe geçerek kullanılmaktadır (Çatak&Ögel, 2010a).

Farkındalıkla eylemi iç içe geçiren farkındalık temelli terapilerden bazıları kabullenme ve bağlılık terapisi, diyalektik davranış terapisi gibi terapilerdir. Kabullenme ve bağlılık terapisi, davranışçı ve hümanistik yaklaşımları farkındalıkla birleştiren bir terapi yaklaşımıdır, farkındalığı günlük yaşama taşıyabilecek alıştırmalar yapılır, aynı zamanda farkındalığın içerdiği kabullenmeye vurgu yapılır (Çatak&Ögel, 2010a). Bu yaklaşımda temel kavram deneyimsel kaçınmadır, kaçınma olumsuz içsel süreçleri yaşamaya isteksizlik ve bu deneyimleri yok etmek, kaçınmak ve kaçmak için eyleme geçmek demektir (Maner, 2009).  Bu kaçınmanın birçok psikopatolojiyle ilgili olduğu, madde kötüye kullanımına, tıkanırcasına yeme ataklarına ve insanlardan kaçınma gibi davranışlara yol açtığı ileri sürülmüştür (Maner, 2009). Diyalektik davranış terapisinde ise bilişsel ve davranışçı yöntemlerle farkındalık temelli terapi yöntemleri birlikte uygulanmaktadır. Ne ve nasıl kavramları ayrılarak günlük yaşamda kolayca uygulanabilecek alıştırmalar yoluyla farkındalık geliştirilmektedir (Çatak&Ögel, 2010a). Diyalektik davranış terapisinde diğer terapilerle ortak olarak maruz bırakma ve tepkiyi önleme, kognitif yeniden yapılandırma gibi yöntemler, diğer terapi yaklaşımlarından farklı olarak ise diyalektik odak, duygu regülasyonu ve karşıt aksiyon becerileri, strese tolerans becerileri, anlaşma stratejileri gibi yöntemler kullanılır (Lynch ve ark, 2006). Diyalektik davranış terapisinde amaç yaşanan deneyime objektif bir uzaklığı elde etmek değil, deneyimin içine girerek, deneyimle var olmak, farkındalık elde etmektir.

Kaynaklar

Çatak, P. D., Ögel, K. (2010a). Farkındalık temelli terapiler ve terapötik süreçler. Klinik Psikiyatri. 13

Çatak, P. D, Ögel, K. (2010b). Bir terapi yöntemi olarak farkındalık. Nöropsikiyatri  Arşivi. 47

Lynch TR, Chapman AL, Rosenthal MZ, Kuo JR, Linehan MM. Mechanisms of change in dialectical behavior therapy: theoretical and empirical observations. J Clin Psychol. 2006 Apr;62(4)